لک و تیرگی پوست : علت،‌ درمان،‌ پیشگیری و ترکیبات موثر

هایپرپیگمنتیشن یا لک و تیرگی پوست یکی از شایع‌ترین مشکلات پوستی است که درمان آن اغلب مشکل و زمان‌بر بوده و می‌تواند سلامت روانی و اعتماد به نفس فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد.  هایپرپیگمنتیشن تیره شدن پوست به صورت لکه‌های کوچک یا بزرگ است که به دلیل فعالیت بیش از حد سلول های رنگدانه ساز در پوست اتفاق می‌افتد. ملانین توسط ملانوسیت یا سلول‌های رنگدانه‌ساز پوست ساخته می‌شود و میزان ملانین رنگ پوست را تعیین می‌کند. لک و تیرگی پوست می‌تواند با استفاده از برخی ترکیبات موضعی روی پوست درمان شود که میزان پاسخ به درمان بسته به علت و میزان لک‌های پوست متفاوت است.

برای درمان و پیشگیری ابتدا چگونگی شکل‌گیری لکه های پوستی را بررسی می‌کنیم.

فرایند شکل‌گیری لک و تیرگی در پوست

همان‌طور که گفتیم ملانین رنگدانه‌ای است که عامل ایجاد رنگ در پوست و مو است. ملانین با ایجاد رنگ در پوست در برابر آسیب‌های اشعه UV در پوست محافظت می‌کند و مانند یک آنتی اکسیدان اثر رادیکال‌های آزاد را در پوست خنثی می‌کند.

دو نوع ملانین وجود دارد Eumelanin عامل ایجاد رنگ زرد تا قهوه‌ای بسیار تیره(سیاه) و Pheomelanin عامل ایجاد رنگ قرمز-زرد که رنگ پوست و مو را ترکیب این دو نوع ملانین تعیین می‌کند. ملانوسیت‌ها که ملانین تولید می‌کنند در لایه‌های زیرین اپیدرمیس قرار گرفته‌اند. تولید ملانین با یک عامل تحریکی مثل اشعه ‌UV آغاز می‌شود و به همین دلیل زمانی که پوست در معرض اشعه آفتاب قرار می گیرد تیره می‌شود.

وظایف ملانوسیت‌ها عبارتند از :

• انعکاس اشعه UV از سطح پوست
• جذب گرما
• خنثی‌سازی گونه‌های واکنشی اکسیژن
• محافظت از DNA در برابر آسیب‌های اشعه UV
• محافظت از غشای سلولی در برابر اکسیداسیون

ملانوسیت‌ها دارای شاخک‌هایی هستند که در مواقع لزوم مانند زمانی که پوست در معرض اشعه UV قرار می‌گیرد ملانین را به سلول‌های کراتونیست انتقال می‌دهد و پوست رنگ می‌گیرد. ملانین در سلول‌های پوست برای محافظت از ‌‌‌DNA ذخیره می‌شود،‌ پس زمانی پوست تیره می‌شود که در معرض آسیب ‌‌‌DNA قرار داشته باشد به همین دلیل راهی برای برنزه شدن به صورت ایمن وجود ندارد.

زمانی که به هر روشی از پوست لایه‌برداری می‌کنید ابتدا رنگدانه‌هایی که در سطحی‌ترین لایه پوست قرار گرفته‌اند از سطح پوست جدا شده و همان‌طور که لایه‌های زیرین پوست ظاهر می‌شود ممکن است همچنان لکه‌ها دیده شوند زیرا فرایند انتقال ملانین موجود در لایه‌های زیرین به سطح پوست زمان‌بر است و این فرایند توضیح می‌دهد که چرا درمان لک و تیرگی پوست زمان‌بر است.

انواع لک و تیرگی پوست

همان‌طور که گفته شد لکه‌های پوست به دلیل فعالیت بیش از حد سلول‌های رنگدانه‌ساز یا ملانوسیت‌ها رخ می‌دهد که می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. در ادامه با انواع لک‌ها و تیرگی پوست آشنا می‌شویم.

کک و مک

اغلب ما کک و مک‌ها را می‌شناسیم لکه‌های قهوه‌ای رنگ که به صورت خوشه‌ای روی قسمت بالایی گونه‌ها و روی بینی از سنین کودکی ایجاد می‌شود. همان‌طور که در تصویر می‌بینید این لکه‌ها مسطح و دایره‌ای شکل هستند.

کک و مک‌ها اغلب یک وضعیت ژنتیکی است که می‌تواند با نور خورشید و سایر عوامل محیطی تشدید شود. کک و مک‌ها اغلب در پاییز و زمستان روشن‌تر شده یا کاملا از بین می‌رود. کک و مک در هر سنى ممکن است ایجاد شود ولى بیشتر در سنین بچگى و جوانى
در افراد با پوست روشن خصوصاً اگر موهاى قرمز داشته باشند، بروز مى کند.

کک و مک به علت فعال شدن سلول هاى رنگدانه اى پوست در معرض نور ایجاد مى شود و به همین دلیل، افراد مستعد باید پوشش کافى در مقابل نور آفتاب داشته باشند و به طور مرتب از کرم هاى ضدآفتاب و کلاه استفاده کنند.

لکه‌های آفتابی

لکه های تیره و معمولا قهوه‌ای رنگ که در اثر تولید بیش از حد ملانین به دلیل قرار گرفتن در معرض اشعه آفتاب ایجاد می‌شوند. این لکه‌ها به صورت مسطح و مجزا از هم بر روی گونه‌ها،‌ بینی،‌ پیشانی،‌ قسمت دکلته،‌ پشت دست‌ها و بازوها ایجاد می‌شود. این لکه‌ها گاهی لکه‌های کبدی نامیده می‌شود که اصطلاح گمراه‌کننده‌ای است و ارتباطی با کبد ندارند.

ملاسما یا لک حاملگی

هورمون‌ها عامل اصلی ایجاد ملاسما یا ماسک حاملگی هستند که در بیش از ۷۰ درصد از زنان باردار مشاهده می‌شود. این تغییر رنگ پوست می‌تواند در اثر بارداری،‌ قرص‌های جلوگیری از بارداری،‌ تغییر سطح استروژن،‌ استرادیول و پروژسترون و اختلالات تیروئید ایجاد شود.

لک بارداری یا هورمونی اغلب متقارن و با لبه‌های مشخص است که در پیشانی،‌ گیجگاه،‌ بالای لب و چانه و گاه در گردن و بازو دیده می‌شود. درمان لک حاملگی نیز اغلب مشکل و زمانبر است گاه پس از بارداری تدریجا رفع می‌شود و گاهی نیاز به درمان پیدا می‌کند. لک حاملگی نیز مانند همه انواع هایپرپیگمنتیشن با اشعه آفتاب تشدید می‌شود پس استفاده از ضدآفتاب ضروری است.

لک‌های پوست در اثر التهاب

این نوع لک یا اختلال در رنگ پوست در اثر التهاب ناشی از آسیب یا زخم‌های پوستی ایجاد می‌شود. عواملی که سبب لک و تیرگی پس از التهاب می‌شوند عبارتند از :

• آکنه و جوش کیستیک
• لیزر‌، IPL ،‌ میکرودرم ابریشن
• استفاده بیش از حد از لایه‌بردارهای شیمیایی مانند AHA
• استفاده بیش از حد از ترکیبات تحریک کننده مانند بنزوئیل پروکساید
• آسیب فیزیکی و زخم عمیق که باعث ایجاد اسکار می‌شود
• هر عامل دیگر که موجب التهاب و تحریک بیش از حد پوست می‌شود

افراد با پوست تیره بیش از سایرین در معرض این نوع لک و تیرگی قرار دارند. نژادهای سیاه،‌ آسیایی،‌ اسپانیایی،‌ مدیترانه‌ای و افراد ساکن در خاورمیانه یا دورگه پیش از هر گونه اقدامات زیبایی مانند استفاده از لیزرها، لایه‌بردارهای قوی و ترکیبات روشن‌کننده لازم است با پزشک متخصص پوست مشورت کنند.

لک‌های ناشی از افزایش سن (Age Spot)

این نوع لکه‌ها نیز مکررا با لک‌های ملانین اشتباه گرفته می‌شود در حالی که این لکه‌ها در اثر مواد زائد رنگدانه سلولی با نام Lipofuscin به وجود می‌آید که با لکه‌های ناشی از فعالیت ملانوسیت‌ها متفاوت است.تشخیص لکه‌های سن از لکه‌های ملانین به سادگی امکان‌پذیر نیست و گاه نیاز به استفاده از نور UV است.

درمان لک و تیرگی پوست

از آن‌جا که اشعه آفتاب عامل اصلی افزایش تولید ملانین و لک و تیرگی پوست است پس اولین گام در پیشگیری و درمان لکه‌های پوستی محافظت از پوست در برابر اشعه آفتاب با استفاده از ضدآفتاب و کلاه است. اگر لکه‌ها تازه شکل گرفته باشند و رنگ پوست روشن است درمان‌های بدون نسخه و محصولات مراقبتی حاوی مواد موثر می‌تواند در درمان لک و تیرگی‌های پوست موثر واقع شود. اما هر چه پوست تیره‌تر باشد و لک‌ها به درمان های بدون نسخه جواب نداده باشند بهترین کار مراجعه به متخصص پوست است. البته همان‌طور که درشرایط استفاده گفتیم مقالات ما به هیچ عنوان جایگزین توصیه‌های پزشک نیست و قصد ما بیان مطالب علمی و اصول درمان به زبان ساده است. اما اگر مایلید از درمان‌های بدون نسخه استفاده کنید محصولی که استفاده می‌کنید باید حاوی یکی از ترکیبات زیر باشد:

1- ویتامین C

خاصیت آنتی اکسیدانی ویتامین سی و نقش آن در تحریک تولید کلاژن این ترکیب را به یک عنصر حیاتی برای پوست تبدیل کرده است. ویتامین سی آثار مخرب اشعه UV روی پوست را خنثی می کند و هم‌چنین با مهار آنزیم تیروزیناز از تولید ملانین در پوست جلوگیری می‌کند. اثر این ویتامین روی پوست تا حد زیادی به PH محصول،‌ بستگی دارد. ویتامین سی در PH 4 یا کمتر،‌ جذب و عملکرد بهتری روی پوست دارد. مهم‌ترین نگرانی درخصوص این ویتامین ناپایدار بودن آن است یعنی این ماده در برابر هوا،‌نور و گرما تجزیه شده و خاصیت خود را از دست می‌دهد. فرم طبیعی ویتامین سی-آسکوربیک‌اسید-موثرترین و ناپایدارترین نوع این ویتامین در استفاده موضعی است. مشتقات مصنوعی ویتامین سی مانند اسکوربات فسفات نفوذپذیری و عملکرد محدودی روی پوست داشته و در مطالعات آزمایشگاهی مشاهد شده فرم دیگر این ویتامین یعنی آسکوربیل پالمیتات علاوه بر جوش‌زا بودن می‌تواند اثر سمی نیز روی پوست داشته باشد. در حال حاضر پایداری ویتامین سی را با اضافه کردن دیگر ترکیبات آنتی‌اکسیدانی افزایش می‌دهند.

2- آزلائیک اسید

آزلائیک اسید یک ماده طبیعی تولید شده توسط مخمرهای روی پوست است که علاوه بر خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی، یک روشن‌کننده و ضدلک قوی محسوب می شود. به دلیل خاصیت ضدباکتری و ضدقارچی،‌ این ترکیب می‌تواند برای افراد دارای آکنه،‌ اسکار و جای جوش نیز مفید باشد.

3- کوجیک اسید

کوجیک اسید ترکیب آنتی‌اکسیدانی است که از قارچ به دست می‌آید. این ترکیب با درهم شکستن ملانین از تولید آن در پوست جلوگیری می‌کند. این ترکیب در محصولات روشن‌کننده در غلظت 1 تا 4 درصد به تنهایی یا در ترکیب با سایر ترکیبات روشن‌کننده یافت می‌شود و اغلب در درمان لکه‌های سن و لکه‌های قهوه‌ای به جا مانده از آکنه موثر عمل می‌کند.

4- نیاسین‌ آمید

یک فرم ویتامین B3 دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهاب که با جلوگیری از رسیدن ملانین به لایه‌های سطحی پوست از تشکیل لک‌های جدید جلوگیری می‌کند و هم‌چنین باخاصیت روشن کنندگی موجب یکنواخت کردن رنگ پوست می‌شود. بهبود عملکرد سد دفاعی پوست،‌ کاهش خطوط و چروک ها،‌ احیا و بازسازی سلول های پوست و افزایش متابولیسم سلولی و کوچک کردن منافذ پوست از دیگر خواص نیاسین آمید روی پوست است.

5- الاژیک اسید

ماده‌ای طبیعی که از گیاهانی مانند توت‌فرنگی،‌ گیلاس و انار استخراج می‌شود. این ماده نیز علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسیدانی با مهار آنزیم مورد نیاز برای تولید ملانین موجب روشن شدن پوست می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد خاصیت روشن‌کنندگی الاژیک‌اسید از آربوتین و کوجیک‌اسید قوی‌تر است.

6- آربوتین

فرم گیاهی هیدروکینون که از گیاهانی مانند بربری‌، بلوبری و کرنبری استخراج می‌شود. این ماده معمولا در ترکیب با سایر ترکیبات روشن‌کننده تا غلظت 3 درصد به کار می‌رود و براساس مطالعات از جمله ترکیبات موثر در کاهش لکه‌های پوست محسوب می‌شود.

7- رتینوئید

ترکیباتی ساخته شده از ویتامین A هستند که در درمان چین و چروک و آکنه امتحان خود را پس داده‌اند این ترکیبات با تحریک تولید سلو‌ل‌های پوستی جدید در روشن کردن و یکنواخت کردن رنگ و بافت پوست موثرند.

8- لایه‌برداری شیمیایی

لایه بردارهای شیمیایی اسیدها هستند که با برداشتن سلول‌های مرده سطح پوست کمک می‌کنند تا لایه‌های زیرین پوست که رنگ و بافت یکنواخت‌تری دارد آشکار شوند. لایه‌بردارهای شیمیایی اغلب حاوی آلفاهیدروکسی‌اسیدها یا بتاهیدروکسی‌اسیدها مانند سالیسیلیک اسید هستند. برای لکه‌ها و تیرگی‌های پوست مرتبط با آکنه،‌ لایه برداری شیمیایی موجب کاهش لک و تیرگی‌های پوست خواهد شد. اغلب غلظت ترکیبات اسیدی در محصولات بدون نسخه به اندازه‌ایی است که تنها لایه درمیس(سطحی‌ترین لایه پوست) را تحت تاثیر قرار می‌دهد پس اگر لکه‌های پوست شما بیش از حد تیره و  عمقی است شاید لازم باشد با کمک پزشک متخصص پوست از محصولات قوی‌تری استفاده کنید تا درم (لایه‌های میانی) پوست را نیز هدف قرار دهد.

در نظر داشته باشید لایه‌بردارهای شیمیایی بهترین گزینه برای افراد با پوست روشن است نه تیره. استفاده از لایه‌بردارهای شیمیایی در افراد با پوست تیره می‌تواند با ایجاد اسکار و التهاب و لک منجر به تشدید لک و تیرگی پوست شود‌،‌ پس افراد با پوست تیره همواره باید تحت نظر متخصص پوست از لایه بردارهای اسیدی استفاده کنند.

9- عصاره شیرین بیان(licorice)

ترکیبات موجود در عصاره ریشه گیاه شیرین بیان در درمان لکه‌های ناشی از افزایش سن، اسکار آکنه،‌ آسیب خورشید و لکه‌های حاملگی موثر است. در مطالعه‌ای ثابت شد خاصیت روشن‌کنندگی این ترکیب در درمان ملاسما حتی از هیدروکینون نیز بیشتر است و با توجه به خاصیت آنتی‌اکسیدانی  و ضدالتهابی این ترکیب استانداردهای طلایی در درمان لک و تیرگی پوست را داراست.

10- هیدروکینون

هیدروکینون تعداد ملانوسیت‌ها(سلول‌های تولیدکننده ملانین) را در پوست کاهش داده و از این طریق باعث روشن شدن و رفع لکه‌های پوست می‌شود،‌زمانی که علت تیرگی پوست افزایش سلول‌های تولیدکننده ملانین است این ترکیب با کنترل ملانوسیت‌ها موجب یکنواخت شدن رنگ پوست می‌شود این ترکیب برای اثرگذاری به حداقل 4 هفته زمان نیاز دارد و اگر پس از سه ماه هیچ بهبودی در لکه‌ها مشاهده نکردید می‌بایست مصرف را متوقف کنید. به طور کلی هیدروکینون در درمان لکه‌های ناشی از سن،‌ لک ناشی از آکنه،‌ کک و مک،‌ لک حاملگی(هورمونی) . هم‌چنین لک‌های پس از التهاب موثر است.

هم‌اکنون،‌ اداره غذا و دارو آمریکا هیدروکینون را تا غلظت 2 درصد برای استفاده موضعی روی پوست ایمن و بی‌خطر می‌داند. عوارض شایع این ترکیب شامل خشکی و قرمزی پوست است که با ادامه مصرف برطرف می‌شود. عارضه کم‌تر شایع اما جدی هیدروکینون وضعیتی به نام ochronosis که با جوش و لکه‌های آبی مایل به سیاه شناخته می‌شود. بنابراین استفاده از محصولات حاوی هیدروکینون به هیچ عنوان نباید بیش از 5ماه ادامه پیدا کند و اگر به پزشک مراجعه کردید حتما او را درباره استفاده از این ترکیب مطلع کنید.

خط آخر…

اگر به دنبال درمان لک و تیرگی پوستتان هستید حتی اگر در هر صورت درمان‌های موضعی را ترجیح می‌دهید بهترین راه مراجعه به یک متخصص پوست است تا براساس نوع پوست،‌ تاریخچه و علت ایجاد لک‌ها بهترین و موثرترین درمان را برای شما انتخاب کند. به خصوص اگر رنگ پوستتان تیره است مراجعه به پزشک شما را از عوارض احتمالی درمان‌های ضدلک در امان نگاه می‌دارد.

به خاطر داشته باشید درمان‌های موضعی حتی با استفاده از ترکیباتی که علم اثربخشی آن‌ها را ثابت کرده‌، یک شبه عمل نمی‌کنند و برای اثربخشی نیاز به زمان و استفاده صحیح دارند. درمان لک و تیرگی پوست فرآیندی زمان‌بر بوده و صبر و حوصله شما را می‌طلبد.

خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات شما را در درمان لک و تیرگی پوست در بخش نظرات بخوانیم.

ممنونیم که اخلاق حرفه‌ای را رعایت کرده و مطالب ما را با ذکر منبع و لینک نشر می‌دهید.

پیشنهاد می‌کنیم این مقاله‌ها را هم ببینید :

پوست خشک، خشکی پوست؛ علت، درمان، پیشگیری و ترکیبات مفید

نقد و بررسی فلوئید ضدآفتاب فتودرم مکس آکوا بیودرما +SPF 50 مناسب پوست‌های چرب و مختلط

نقد و بررسی ضدآفتاب نئودرم +SPF 50 فاقد چربی هایلی پروتکتیو

جوش زیرپوستی یا آکنه قارچی: علت، درمان، پیشگیری و معرفی محصولات مناسب

تفاوت مرطوب کننده و آبرسان ؛ تفاوت پوست خشک و پوست کم آب

همه آن چه که باید از هیالورونیک اسید در محصولات مراقبت از پوست بدانیم

سالیسیلیک اسید و آکنه : همه آن چه که باید از سالیسیک اسید بدانید

منابع :justaboutskin—aad.—healthline