رتینوئیدها؛ آشنایی با فواید، عوارض و نحوه مصرف مشتقات ویتامین آ

رتینوییدها یا مشتقات ویتامین A یکی از پراستفاده‌ترین ترکیبات موضعی ضدچروک است که بیشترین مطالعات درباره اثرات آن صورت گرفته است. ترتینوئین با نام تجاری رتین-آ ( Retin-A) اولین رتینوئید عرضه شده به بازار بود. رتینوئیدها در دهه 1970 به عنوان یک درمان آکنه استفاده می‌شد اما با مشاهده اثرات ضدچین و چروک و درمان لک مطالعات در این باره آغاز شد. با توجه به این که براساس مطالعات بسیار معتبر رتینوئیدها هم‌چنان موثرترین ترکیب در درمان چین و چروک و درمان آکنه هستند. در این مقاله قصد داریم نتایج برخی از این مطالعات، فواید استفاده از رتینوئیدها (رتینول، ترتینوئین و …)، انواع رتینوئیدها و مشتقات ویتامین آ و عوارض و نحوه صحیح استفاده از این ترکیب را با شما در میان بگذاریم. تا انتهای این مقاله با اسکین‌مگ همراه باشید.

رتینوئيد چیست؟

پیش از آغاز لازم است چند اصطلاح را تعریف کنیم. رتینوئیدها (retinoids) گروهی از ترکیبات هستند که همگی از ویتامین آ مشتق شده‌اند. پس رتینوئید یک ترکیب نیست نام گروهی از ترکیبات است و کرم یا محصولی با نام کرم رتینوئید نداریم. رتینوئیدها شامل بتاکاروتن (همان فرمی که در سبزیجات زردرنگ مانند هویج و سیب‌زمینی شیرین هست)، رتینول (ویتامین آ خالص) و ترتینوئین هستند. البته مشتقات دیگری نیز از ویتامین آ هست که کم‌تر رایج‌اند و وارد جزییات آن نمی‌شویم. رتینوئیک‌اسید همان ترتینوئین است و به طور دقیق تمام مشتقات ویتامین آ به رتینوئیک‌اسید تبدیل می‌شوند. خوب است بدانیم ترتینوئین یک ترکیب  طبیعی است که مثلا در روغن‌های رزهیپ با کیفیت بالا یافت می‌شود.

ترتینوئین

اگر می‌خواهید موثرترین ماده ضدچروک را در محصولات مراقبت از پوست داشته باشید، باید ترتینوئين را در برنامه مراقبت از پوست‌تان قرار دهید. ترتینوئین بنا به بسیاری از مطالعات دارای استاندارد طلایی در فناوری‌های ضدپیری است.

از آن‌جا که تمام رتینوئيدها یا مشتقات ویتامین آ‌ برای عمل کردن روی پوست به ترتینوئین تبدیل می‌شود تمام فواید ترتینوئین برای سایر مشتقات ویتامین آ قابل تعمیم است با تفاوت‌هایی که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

تاریخچه ترتینوئین در محصولات مراقبت از پوست

ترتینوئین ترکیب جدیدی نیست. در سال 1931 Paul Karrer برای کشف ساختار ویتامین A برنده جایزه نوبل شد و دوازده سال بعد رتینول سنتز شد و پس از آن مشقات ویتامین A کم‌کم ساخته شدند. ترتینوئین در اواخر دهه 1960 ساخته شد و در ابتدا تنها برای درمان آکنه مورد استفاده قرار می‌گرفت اما پس از آن‌که بیماران در مطالعات بالینی صاف‌تر شدن پوست و کاهش چین و چروک را گزارش کردند، تحقیقات درباره مزایای ضدپیری آن آغاز شد. تحقیقات به حدی خوب پیش رفت که زمانی که نتایج برای FDA (مرجع تایید دارو در ایالات‌متحده) ارسال شد FDA ترتینوئین را برای درمان آسیب و چین‌وچروک ناشی از آفتاب تایید کرد و تا زمان نگارش این مقاله ترتینوئين تنها ترکیبی است که به عنوان ضدچروک موضعی دارای تاییدیه است.

ترتینوئین جادوی همه کاره

دکتر Leslie Baumann در کتاب Cosmetic Dermatology می‌نویسد «بیش از ۱۲۵ مشکل و اختلال پوستی وجود دارد که شواهد معتبری از اثربخشی رتینوئیدها در درمان آن وجود دارد.» البته ما همه این مشکلات پوستی را ذکر نمی‌کنیم اما اگر یکی یا بیشتر از اختلالات پوستی رایج مانند چین و چروک، از دست دادن قوام و استحکام پوست، لک وتیرگی پوست و آکنه دارید رتینوئیدها می‌تواند یکی از انتخاب‌های شما باشد.

دلیل این که رتینوئیدها به ویژه ترتینوئین در رفع بسیاری از مشکلات پوستی موثر است عمل کردن رتینوئیدها در سطح سلولی است که سبب می‌شود سلول‌های پوست به شیوه سالم و طبیعی رفتار کنند. سلول‌های پوست ما حاوی گیرنده‌های رتینوئیک‌اسید هستند و ترتینوئین مستقیما به این گیرنده‌ها متصل می‌شوند و رفتار سلول را تغییر می‌دهند مانند بیان ژن. بیان ژن فرایندی است که با استفاده از اطلاعات درون ژن سلول امکان کنترل و بهبود ساختار خود را پیدا می‌کند.

اثرات ضدپیری تریتنوئین

وقتی صحبت از پیری پوست می‌شود کلاژن نقش مهمی را ایفا می‌کند. کلاژن مانند ستون‌ها یک چادر عمل می‌کند. ستون‌ها صاف و مستحکم سبب می‌شود چادر صاف و یکنواخت به نظر برسد. با این حال افزودن کلاژن به سرم‌ها و کر‌م‌ها موثر نیست زیرا این کار مانند این است تیرها را به سمت یک چادر به هم ریخته پرتاب کنید و امیدوار باشید تیرها به طور معجزه‌آسا در جای خود قرار گرفته و چادر را برپا کنند اما به این سادگی نیست.

برای پیشگیری از چین و چروک دو راه دارید:

• یا کلاژن موجود در پوست را تا حد امکان حفظ کنید
• یا پوست را وادار کنید کلاژن بیشتری تولید کند.

اولی از چین و چروک و کاهش قوام پوست پیشگیری می‌کند و دومی فرصتی برای ترمیم آسیب‌های موجود فراهم می‌کند. ترتینوئین موثرترین ضدچروک موضعی است زیرا از هر دو روش عمل می‌کند. ترتینوئین آنزیم تخریب‌کننده کلاژن به نام matrix metalloproteinases یا MMPs را محدود می‌کند. اشعه UVB این آنزیم را افزایش می‌دهد. هم‌چنین ثابت شده ترتینوئین ساخت کلاژن توسط پوست را افزایش می‌دهد.

اگر این هم کافی نبود ترتینوئین از راه‌های دیگر نیز به کاهش چین و چروک کمک می‌کند. رتینوئیدها نه تنها به ساخت کلاژن نوع ۱و ۲ کمک می‌کنند بلکه در افزایش سایر عناصر مهم در سلامت پوست موثرند. مانند فاکتور طبیعی مرطوب‌کننده گلیوکوزامینوگلیکان‌ها (Glycosaminoglycans (GAGs)) این ترکیب یک آبرسان مهم در پوست است که به بهبود ساختار کلاژن و الاستین کمک می‌کند.افزایش دیگر پروتئین‌های مهم پوست مانند فلاگرین از دیگر اثرات ترتینوئین روی پوست است. ترتینوئین اپیدرم را ضخیم‌تر می‌کند و بیرونی‌ترین لایه پوست یعنی لایه شاخی را فشرده‌تر می‌کند که نتیجه آن کاهش سایز منافذ است.

نتیجه تمام کارهایی که ترتینوئین برای پوست انجام می‌دهد پوستی صاف‌تر و محکم‌تر و چین‌وچروک کم‌تر است یعنی تمام آن‌چه از یک ضدچروک انتظار داریم.

سایر فواید ترتینوئین برای پوست

درمان آکنه

در ابتدای مقاله خواندید ترتینوئین در ابتدا برای درمان آکنه ساخته شد و البته در درمان آکنه موثر است. ترتینوئین با نرمال کردن فرایندهای کراتینه‌سازی از تجمع سلول‌های مرده و بسته شدن منافذ پوست جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر ترتینوئین سبب کاهش تولید سبوم از منافذ می‌شود و باعث می‌شود منافذ تمیز بماند و با سلول‌های مرده پوست و سبوم اضافی مسدود نشود. پس درکاهش سایز منافذ هم موثر است.

روشن شدن پوست 

یکی دیگر از اثرات مهم ترتینوئین روشن شدن پوست است. ترتینوئین از دو طریق در روشن شدن پوست موثر است هم با جلوگیری از تجمع ملانین در سلول‌های لایه بازال (لایه‌ای که زیر لایه اپیدرم قرار دارد) و هم با تسریع گردش سلولی که سبب می‌شود ملانین زودتر به لایه‌های بالاتر پوست رسیده و از آن خارج شود!

با این حال اثر روشن‌کنندگی ترتینوئین به اندازه هیدروکینون (یکی از موثرترین ترکیبات روشن‌کننده) نیست اما ترتینوئین می‌تواند اثر هیدروکینون را افزایش دهد. یکی از درمان‌‌‌های تجویزی برای درمان لک و به ویژه ملاسما کرم Tri-Luma ترکیبی از هیدروکینون، ترتینوئین و یک استروئید ملایم برای دستیابی به حداکثر نتیجه درمانی است.

رتینول؛ ویتامین آ خالص 

یکی دیگر از رتینوئيدها یا مشتقات معروف ویتامین A رتینول است. خواندید ترتینوئین یا رتینوئیک‌اسید جادوی درمان پیری تایید شده توسط FDA‌ است. رتینول و تریتنوئین هر دو رتینوئید هستند و با با وجود آن‌که از یک خانواده‌اند دقیقا مشابه نیستند در ادامه توضیح می‌دهیم اثرات ضدپیری رتینول با ترتینوئین چه تفاوت‌هایی دارند.

تفاوت رتینول با ترتینوئین 

گفتیم پوست ما دارای گیرنده‌های رتینوئیک‌اسید است یعنی زمانی که از ترتینوئین (رتینوئیک‌اسید) استفاده می‌کنیم ترتینوئین به سرعت وارد عمل شده و تاثیرگذاری آن آغاز می‌شود یعنی پوست ما به طور مستقیم با ترتینوئین تعامل دارد اما نمی‌تواند با رتینول وارد تعامل شود. رتینول به خودی خود فعال نیست و برای تاثیر روی پوست باید به رتنیوئیک‌اسید یا ترتینوئین تبدیل شود.

از نظر تئوری پوست ما دارای یک دستگاه متابولیکی است که رتینول را طی یک فرایند دو مرحله‌ای به رتینوئیک‌اسید تبدیل می‌کند.

retinol — > retinaldehyde –> retinoic acid

هنگامی که تبدیل کامل شد رتینول به ترتینوئین تبدیل می‌شود و دقیقا همان کاری را برای پوست انجام می‌دهد که در بخش ترتینوئین گفتیم. اما این فرایند تبدیل همیشه به طور کامل و موثر انجام نمی‌شود و اثربخشی این تبدیل از فردی به فرد دیگر متفاوت است. یعنی رتینول بسیار ضعیف‌تر از ترتینوئین است و ممکن است همیشه برای پوست شما موثر نباشد چون پوست شما در تبدیل رتینول به ترتینوئین ضعیف عمل می‌کند.

مقایسه اثربخشی رتینول با ترتینوئین 

تا این‌جا گفتیم در تئوری رتینول روی پوست به ترتینوئین یا رتینوئیک‌اسید تبدیل می‌شود و سپس جادوی ترتینوئین آغاز می‌شود. مطالعات متعددی نشان می‌دهند رتینول دارای فعالیت بیولوژیکی است و به همین دلیل دارای اثری مشابه با ترتیتنوئین است (به طور خاص رتینول با غلظت 0.1 درصد نتایج مطلوبی نشان داد). اما در این‌جا می‌خواهیم درباره میزان اثرگذاری بیشتر بدانیم که کدام موثرتر است. خوشبختانه مطالعاتی در این خصوص انجام شده که تا حدی به ما ایده می‌دهد.

مطالعه‌ای در سال 1997 میزان نفوذ و اثربخشی رتینول و رتینوئیک‌اسید را با هم مقایسه کرد و دریافت رتینول بهتر نفوذ می‌کند. رتینول در غلظت 0.25 درصد یک رتینوئید مفید بدون انسداد و تحریک پوستی است که همان تغییرات سلولی را ایجاد می‌کند که رتینوئیک‌اسید با غلظت 0.025 درصد ایجاد می‌کند.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۵ همین عدد را تایید می‌کند  که رتینول ده برابر ضعیف‌تر از ترتینوئین است. یعنی رتینول با غلظت 0.25 ، 0.5 و 1.0 درصد را با ترتیتونئین با غلظت 0.025 ، 0.05 و 0.1 درصد مقایسه کرد. نتایج این مطالعه مقایسه‌ای نشان داد کمپلکس رتینول آهسته رهش در بهبود آسیب‌های خورشید به پوست مانند ترتینوئین عمل می‌کند با این تفاوت میزان تحریک پوستی با استفاده از رتینول در مقایسه با ترتینوئین در سطح بهینه‌ و قابل تحمل‌تر است.

مطالعه دیگری که نتایج آن نیز جالب بود به سمت دیگری رفت و تلاش نکرد تعیین کند اثر چه مقدار رتینول با ترتینوئین برابر است بلکه اثرات غلظت‌های مساوی (0.1 درصد) رتینول و رتینوئیک‌اسید را با هم مقایسه کرد و نتیجه گرفت درمان موضعی با رتینول تغییرات مشابهی با ترتینوئین از نظر بافت‌شناسی، بیان ژن و پروتئین‌های مربوطه ایجاد می‌کند. میزان تغییرات با رتینول بیش از نیمی از تغییرات با رتینوئيک‌اسید یا ترتینوئین است.

رتینول نه تنها در اثرات ضدپیری بلکه در عوارض جانبی مانند قرمزی،‌ خشکی و تحریک پوستی نیز ملایم‌تر از ترتینوئین است. یک محصول حاوی 0.1 درصد رتینول هم موثر است و هم عوارض جانبی قابل تحمل دارد اما نسخه‌های قوی‌تر رتینول مثل 1 درصد هم در میزان اثرگذاری و هم عوارض جانبی به ترتینوئین نزدیک می‌شود.

رتینول با غلظت 0.1 تا 0.25 درصد نسبتا ملایم بوده و برای افرادی که تا کنون از رتینول استفاده نکرده‌اند مناسب است. رتینول 0.5 تا 1.0 درصد نسبتا قوی‌تر بوده و برای پوست‌های با تحمل بالاتر مناسب است.

پس رتنیول همان ترتینوئین یا رتینوئیک‌اسید نیست، قدرت کم‌تری از ترتینوئین دارد اما هم‌چنان موثر است. اگر مایلید از یک ضدچروک واقعا موثر با نتایج آزمایش شده استفاده کنید یک محصول حاوی رتنیول یا ترتینوئين را در برنامه مراقبت از پوست‌تان قرار دهید.

رتینال Retinal (رتینالدئید)

دوباره نگاهی به فرمول تبدیل رتنیول به رتینوئیک‌اسید بیندازیم.

retinol –> retinaldehyde –> retinoic acid

رتینول یک مرحله پیش از تبدیل شدن به رتینوئیک‌اسید به رتینال یا رتینالدئید تبدیل می‌شود اما اثر رتینال روی پوست چیست و در مقایسه با رتنیول و ترتینوئین تا چه اندازه موثر است.

رتینال نیز پس از تبدیل شدن یه رتینوئیک‌اسید همان اثرات ترتینوئین یا رتینوئیک‌اسید را روی پوست دارد یعنی کاهش چین و چروک، افزایش قوام و الاستیسیته پوست و صاف و نرم‌تر شدن پوست.

اما تاثیر رتینال در مقایسه با ترتینوئین و رتینول چقدر است؟

مطالعه‌ای روی ۱۲۵ نفر که با هدف مقایسه تاثیر رتینال 0.05 درصد با ترتینوئین 0.05 درصد انجام شد نشان داد در طول ۱۸ هفته میزان چین و چروک و ناصافی پوست به طور قابل توجهی کاهش یافت و تفاوت بین این دو از نظر آماری معنادار نبود و همان‌طور که انتظار داریم رتینال در مقایسه با ترتینوئین بهتر تحمل می‌شود و کم‌تر باعث قرمزی، خشکی و تحریک پوست می‌شود.

رتنیول و رتینال هر دو مشخصات تحمل خوبی دارند و اگر پوست شما نسبت به ترتینوئین و رتین-آ واکنش نشان می‌دهد رتینول یا رتینال احتمالا انتخاب مناسب‌تری خواهد بود.

معروف‌ترین برند تولید کننده سرم‌های حاوی رتینال یا رتین‌آلدهید برند فرانسوی Avene است. که پیش از این در ایران نیز به فروش می‌رسید اگر از محصولات حاوی رتینال این برند استفاده کرده‌اید تجربه‌ خود را از این ترکیب در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.

رتینال با غلظت 0.01 درصد (ملایم) تا 0.1 درصد در محصولات و سرم‌های ضدچروک به کار می‌رود.

رتینیل‌پالمیتات (Retinyl Palmitate)

ریتنیل‌پالمیتات یا رتینول‌پالمیتات ترکیبی از رتینول با اسید‌ چرب پالمیتیک‌اسید است. شاید جالب باشد بدانید این فرم از ویتامین آ در اپیدرم وجود دارد و یکی از آنتی اکسیدان‌های موثر پوست است.

رتینیل‌پالمیتات یا رتینول‌پالیمیتات دارای وزن مولکولی بالا و پایدار است و برای فعال شدن روی پوست باید رتینیل‌پالمیتات از طریق آنزیم‌ها به رتینول و سپس به ترتینوئين تبدیل می‌شود. براساس میزان این تبدیل رتینیل‌پالمیتات می‌تواند دارای خواص ذکر شده برای رتینول و ترتینوئین باشد.

retinol –> retinaldehyde –> retinoic acid<– رتینیل‌پالمیتات 

در حقیقت این فرآیند تبدیل اثربخشی رتینیل‌پالمیتات را کاهش می‌دهد و به همین دلیل رتینیل‌پالمیتات کم‌ اثرترین و البته ملایم‌ترین رتینوئید محسوب می‌شود. پس اگر تجربه استفاده از رتینو‌ئيدهای قوی‌تر را دارید و پوست‌تان تحمل خوبی نسبت به رتینوييدهای قوی‌تر دارد و می‌خواهید در کوتاه‌ترین زمان نتایج را ببینید از انواع قوی‌تر مثل رتینول، رتینال یا ترتینوئین استفاده کنید. اما رتینیل‌پالمیتات انتخاب مناسبی برای پوست‌های حساس محسوب می‌شود.

هم‌چنین درباره رتینیل پالمیتات مطالعات ضد و نقیضی وجود دارد. نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد رتینیل پالمیتات به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی از پوست در برابر اشعه UVB محافظت می‌کند، نتایج مطالعه دیگری نشان داده است استفاده از رتینیل پالیمتات در معرض اشعه UVA می‌تواند سبب آسیب به DNA شود. به همین دلیل توصیه می‌شود از محصولات حاوی این ترکیب شب‌ها استفاده شود. (paulaschoice و incidecoder). رتینیل پالمیتات ترکیبی کومدوژنیک با نمره ۳ از ۵ است که در رتبه‌بندی ترکیبات کومدوژنیک ترکیبی کومدوژنیک با درجه متوسط محسوب می‌شود

Retinyl retinoate

نوع جدیدی از رتینوئیدها و یک استر رتینوئیک‌اسید است که کم‌تر از رتینول سبب خشکی و تحریک پوست می‌شود اما هشت‌ برابر فعال‌تر است.

Hydroxypinacolone retinoate

با این ترکیب در نقد سرم گرن‌اکتیو دی‌اردینری آشنا شدیم. Hydroxypinacolone Retinoate یک استر رتینوئیک‌اسید و بسیار مشابه آن است پس خود یک ماده فعال است. درباره‌ی اثربخشی اغلب مطالعات از سوی تولید‌کنندگان این ترکیب انجام شده و نمی‌توان آن را یک مطالعه استاندارد دانست. این ماده بسیار جدید بوده و هنوز مطالعات مستقل روی آن صورت نگرفته است. اما نتایج مطالعات بسیار امیدوار‌کننده است.

عوارض جانبی رتینوئيدها 

شایع‌ترین عوارض رتینوئیدها عبارت‌اند از :

• خشکی، سوزش و تحریک پوست
• تغییر رنگ پوست
• حساسیت پوست به نور خورشید
• قرمزی، تورم، پوسته‌ پوسته‌شدن پوست و تاول پوست

چگونه از رتینوئيدها استفاده کنیم؟

در نظر بگیرید درمان چین و چروک با استفاده از رتینول یا ترتینوئین به ۳ تا ۶ ماه استفاده منظم نیاز دارد تا اولین آثار بهبودی دیده شوند. حداکثر نتیجه در درمان چروک با رتینوئیدها پس ۶ تا ۱۲ ماه دیده می‌شود.

پس از آن‌جا که نیاز است رتینوئیدها مدت طولانی استفاده شوند پس لازم است نحوه صحیح استفاده از آن‌ها را بدانیم.

• اگر اولین بار است از رتینوئیدها استفاده می‌کنید بهتر است از رتینول با غلظت کم شروع کنید که در مقایسه با ترتینوئین و رتینال ملایم‌تر است و عوارض جانبی کم‌تری ایجاد می‌کند.
• خشکی، قرمزی پوست و پوسته‌ پوسته شدن در اوایل مصرف کاملا طبیعی و شایع است و با ادامه مصرف و عادت کردن پوست برطرف می‌شود.
• برای پیشگیری از عوارض رتینوئیدها، استفاده از رتینوئیدها را کم‌کم شروع کنید تا پوست به تدریج به آن عادت کند. مثلا ابتدا با دو شب در هفته شروع کنید و سپس یک شب در میان.
• رتینوئیدها می‌تواند سبب خشکی پوست شوند پس برای پیشگیری از خشکی، روی کرم رتینول با ترتینوئین خود مرطوب‌کننده بزنید.
• حتی برای کاهش عواض و تحریک پوست می‌توانید روی مرطوب‌کننده‌تان از رتینوئیدها استفاده کنید.
• رتینوئیدها در معرض نور اثربخشی خود را از دست می‌دهند بهتر است از رتینوئیدها شب‌ها استفاده کنید و پس از استفاده در معرض نور قرار نگیرید.
• اگر پوستی حساس دارید در برنامه مراقبت از پوست همراه با رتینوئیدها از آلفاهیدروکسی‌اسیدها، سالیسیلیک‌اسید و بنزوئیل‌پروکساید استفاده نکنید مگر با دستور پزشک.
• استفاده از ویتامین سی همراه با رتینوئیدها در یک برنامه مراقبت از پوست بلامانع است اما از آن‌جا که رتینوئیدها در pH شش تا هفت فعال‌اند و ویتامین سی به فرم آسکوربیک‌اسید در pH ۳.۵ نباید همزمان روی پوست استفاده شوند. اما به صورت صبح‌ها ویتامین سی شب‌ها رتینول، استفاده به صورت یک شب درمیان، استفاده از مشتقات ویتامین سی به جای آسکوربیک‌اسید یا استفاده با فاصله حدود ۴۵ دقیقه‌ای مانعی ندارد. پیشنهاد می‌کنیم درباره pH حتما مقاله زیر را مطالعه کنید.

هم‌چنین بخوانید: از pH پوست و pH محصولات مراقبت از پوست بیشتر بدانیم

• از آن‌جا رتینوئیدها پوست را به اشعه آفتاب حساس می‌کنند استفاده از یک ضدآفتاب با طیف گسترده را فراموش نکنید.
• برای کاهش خشکی و آسیب به سد دفاعی پوست علاوه بر استفاده منظم از مرطوب‌کننده از شوینده ملایم استفاده کنید.

هم‌چنین بخوانید: راهنمای انتخاب شوینده صورت ملایم و آشنایی با ترکیبات شوینده‌ها

• از رتینوئیدها در ناحیه دور لب، خط خنده و دور چشم استفاده نکنید مگر این‌که محصول مورد نظر دقیقا برای این قسمت‌ها فرموله شده باشد مثل ضدچروک‌های دور چشم و لب.

چه کسانی نباید از رتینوئیدها استفاده کنند؟

استفاده از رتینوئیدها در دوران بارداری و شیردهی و زمان اقدام برای بارداری ممنوع است.

افراد با پوست‌های بسیار حساس و شرایط پوستی حساس مثل پوست‌‌های مبتلا به رزاسه نمی‌توانند رتینوئیدهای قوی را تحمل کنند و حتما پیش از استفاده باید با متخصص پوست مشورت کنند.

اگر هم‌چنان در حال خواندن این مقاله هستید از همراهی‌تان ممنونیم.

خوشحال خواهیم شد نظرات شما را نیز درباره‌ استفاده از رتینوئیدها روی پوست مانند ترتنیوئین، رتینول و رتینال و محصولات موثر حاوی این ترکیبات در بخش نظرات بخوانیم.

تلاش کرده‌ایم در تهیه این مقاله از آخرین مقاله‌های منتشر شده در منابع و سایت‌های معتبر استفاده کنیم اما احتمال خطا را هرگز صفر نمی‌دانیم اگر مطلبی جا افتاده یا مقاله به روزتری مطالعه کرده‌اید با ما در میان بگذارید تا آن را اصلاح کنیم.